Verplichte mondmaskers: een goed idee, of onvoldoende effectief?
Sinds 1 december is het dragen van een mondkapje in Nederland wettelijk verplicht in alle openbare binnenruimte, contactberoepen en onderwijsinstellingen. In België zijn mondmaskers al maandenlang verplicht op tal van verschillende plaatsen, hoewel die wet al af en toe versoepeld, en dan terug verstrengd werd. Maar volgens immunoloog dr. Carla Peeters ontbreekt de wetenschappelijke grond voor zo'n verplichting, en kan deze onze gezondheid zelfs schaden.
Niet eerder in de geschiedenis van de mensheid is een interventie met een niet medisch hulpmiddel voor gezonde burgers in het belang van bescherming van de volksgezondheid wettelijk verplicht gesteld. Voordat een besluit tot wettelijke mondkapjesplicht genomen mag worden, moet wetenschappelijk aangetoond worden dat ze daadwerkelijk een beschermende werking hebben en bovendien dat het veelvuldig en langdurig dragen van mondkapjes geen nadelige effecten heeft op de gezondheid van gezonde burgers. Toch denkt Nederlands minister Hugo de Jonge de wettelijke verplichting na enig juridisch werk te kunnen implementeren.
De verandering van het mondkapjesbeleid
Aan het begin van de pandemie in februari 2020 waren het Center for Disease Control (CDC), de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en vele gezondheidsexperts, inclusief het Nederlandse Outbreak Management Team (OMT) het met elkaar eens. Er was op basis van veertig jaar wetenschappelijk onderzoek onvoldoende bewijs dat mondkapjes effectief zijn voor het voorkomen van de verspreiding van virussen die bovenste luchtweginfecties veroorzaken, inclusief voor SARS-CoV-2.
Men wist dat het dragen van mondkapjes zelfs gevaarlijk kan zijn en meer infecties kan veroorzaken omdat burgers in het dagelijks leven niet hygiënisch met de mondkapjes kunnen omgaan. Het hygiënisch omgaan met mondkapjes vraagt namelijk training en discipline en een omgeving waarin het mogelijk is de mondkapjes veilig op en af te doen en op te bergen of weg te gooien. Maar gaandeweg de pandemie zijn CDC, WHO en het Nederlandse OMT geleidelijk van standpunt veranderd. Recente onderzoeken en de hoge besmettingsgraad zouden aanleiding geweest zijn om het dragen van mondkapjes voor gezonde burgers te verplichten.
Overzichten van de wetenschappelijke literatuur en analyses van de data van een verzameling gerandomiseerde en gecontroleerde experimenten zijn de hoogste vorm van wetenschappelijk onderzoek om de effectiviteit van een geneesmiddel of hulpmiddel te bewijzen. Een grote data-analyse van gerandomiseerde en gecontroleerde wetenschappelijke experimenten over de effectiviteit van mondkapjes en de verspreiding van luchtwegvirussen aan de hand van tien gerandomiseerde en gecontroleerde wetenschappelijke onderzoeken die werden uitgevoerd in de periode 1946-2018 (in mei 2020 gepubliceerd door de CDC) toonde aan dat er geen significante afname is in de verspreiding van het influenzavirus door het gebruik van mondkapjes. Ook is er beperkt bewijs dat het dragen van een medisch mondkapje door iemand die geïnfecteerd is of door niet-geïnfecteerde personen de verspreiding van het influenzavirus voorkomt. Er is geen significant effect aangetoond van het dragen van mondkapjes voor het verminderen van de verspreiding van door een laboratorium bevestigde influenza-infecties zoals covid 19. Dit wordt door meerdere analyses en door overzichtsartikelen van de wetenschappelijke literatuur bevestigd.
De enige gerandomiseerde en gecontroleerde wetenschappelijke experimenten die werden uitgevoerd met niet-medische (stoffen) en medische mondkapjes komen tot dezelfde conclusie: ze zijn ineffectief, en erger, ze kunnen het risico op infectie zelfs verhogen. In vergelijking met de controlegroep hadden mensen die mondkapjes droegen zelfs 72 procent meer bevestigde virale infecties. Ook schrijven de auteurs dat stoffen mondkapjes het aantal besmettingen met het coronavirus kunnen verhogen. Ongeveer 97 procent van de deeltjes was in staat het mondkapje te penetreren, terwijl dit voor medische maskers maar 44 procent was. Dit was de eerste RCT-studie met stoffen mondkapjes. De resultaten uit dit onderzoek tonen aan dat het belangrijk is om voorzichtig te zijn met mondkapjes.
(lees verder onder de advertentie)
In mei 2020 schreef een aantal onderzoekers en artsen in het New England Journal of Medicine: “We weten dat het dragen van mondkapjes weinig of geen bescherming biedt tegen infecties. Het dragen van mondkapjes geeft een gevoel van veiligheid, welzijn en vertrouwen in het ziekenhuis. Hoewel deze reacties mogelijk niet logisch lijken, worden we allen blootgesteld aan angst tijdens deze crisis. Het is echter beter om deze angst weg te nemen door data en een goede toelichting dan een marginaal effectief mondkapje.” Ook voor het dragen van medische mondkapjes gedurende operaties is weinig bewijs dat het een effectieve manier is om infecties te voorkomen. In enkele studies werd bovendien aangetoond dat het aantal wondinfecties juist hoger lag wanneer medische mondkapjes gedragen werden. Dit terwijl artsen de hygiënische richtlijnen in deze setting strikt opvolgen.
Waarom is het beleid van Van Dissel cum suis dan diametraal gewijzigd?
In juni 2020 werd een analyse van de data van een aantal onderzoeken, gefinancierd door de WHO, gepubliceerd in The Lancet. Hierin werd geconcludeerd dat het dragen van mondkapjes en afstand houden kunnen beschermen tegen de verspreiding van het virus. Maar in tegenstelling tot eerdergenoemde studies ging deze studie uit van 29 lager gewaardeerde (niet-experimentele) wetenschappelijke studies met observaties, waarbij het moeilijker is een conclusie te trekken over het mogelijke oorzakelijke verband. Ook werden enkele kleine studies en zeven studies die voor publicatie niet beoordeeld zijn door onafhankelijke wetenschappers opgenomen in de verzameling van onderzoeken die werd geanalyseerd.
In de wetenschap hebben resultaten van observationele studies een lagere status qua bewijsvoering dan gerandomiseerde en gecontroleerde wetenschappelijke experimenten, omdat het volledig elimineren van mogelijk verstorende factoren lastiger is.
Een andere veel aangehaalde studie maakt gebruik van retrospectief observationele studies, waarbij oorzaak en gevolg moeilijk te achterhalen zijn. Zo wordt bijvoorbeeld niet gedocumenteerd in welke mate gebruikgemaakt is van mondkapjes. Vele andere studies die sinds de pandemie verschenen, zijn gebaseerd op observationele of modelmatige studies. Deze studies zijn van minder hoogwaardige kwaliteit dan de studies die in het begin van de pandemie tot de conclusie leidden dat het dragen van mondkapjes niet effectief is om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Modelmatige studies bijvoorbeeld rekenen door hoeveel sterfgevallen door maatregelen zijn voorkomen. Sommige studies maakten gebruik van kunstmatige intelligentie, waarvoor allerlei aannames werden gedaan. Omdat we nog niet alles weten over hoe een virus – zelfs het influenzavirus – zich gedraagt in een gastheer en de omgeving, kan dit leiden tot onjuiste analyses. Dit kan verregaande consequenties hebben wanneer dergelijke resultaten gebruikt worden voor het vaststellen van beleid.
Is er veel wetenschappelijk bewijs dat het dragen van mondkapjes schadelijk kan zijn?
Ja, er zijn genoeg mogelijke schadelijke effecten bij veelvuldig en langdurig gebruik van mondkapjes aangetoond in wetenschappelijke publicaties (zie kader ‘Weten-schappelijk aangetoonde schadelijke effecten van mondkapjes’). Maar in de discussie over het al dan niet verplichten van het dragen van mondkapjes ontbreken die ten enenmale.
De WHO beschrijft in haar interim-rapport van 5 juni meer negatieve aspecten voor het dragen van mondkapjes dan positieve effecten. De conclusie in het WHO-document ‘Advice on the use of masks in the context of COVID-19: interim guidance, 5 June 2020’, dat op basis van wetenschappelijke literatuur en gesprekken met experts is samengesteld, luidt: “Op dit moment is er vanuit wetenschappelijk onderzoek geen direct bewijs dat het dragen van mondkapjes effectief is in het verminderen van de verspreiding van virussen die bovenste luchtweginfecties veroorzaken, ook niet voor het SARS-CoV-2-virus.”
Als mogelijke voordelen van het wereldwijd dringend aanmoedigen van het dragen van mondkapjes door gezonde burgers noemt dit rapport het voorkomen van stigmatisering van mensen die ziek zijn en wel mondmaskers dragen, burgers het gevoel te geven dat ze een bijdrage kunnen leveren om de verspreiding van het virus te stoppen, en burgers te enthousiasmeren om eigen mondkapjes te maken, om bij te dragen aan ondernemerschap en integratie binnen de gemeenschap. “De productie van niet-medische mondkapjes binnen gemeenschappen kan een bron van inkomsten creëren voor degenen die in staat zijn mondkapjes te maken. Mondkapjes kunnen ook een culturele expressie zijn waardoor mensen beschermende maatregelen accepteren.”
Elke logica voor het verplicht dragen van mondkapjes ontbreekt dus?
Volgens het OMT-advies van 13 oktober 2020 hebben niet-medische mondkapjes mogelijk een positief effect om de verspreiding van het virus tegen te gaan, met name door presymptomatische verspreiding van het virus vanuit de drager van het mondkapje. Het effect van breed niet-medisch mondkapjesgebruik wordt groter naarmate sprake is van een toenemend aantal besmettingsgevallen. Een besmettingsgeval betekent een positieve testuitslag in de RT-qPCR-test, de gouden standaard voor het detecteren van het SARS-CoV-2-virus. Deze testen zijn echter niet zonder validiteitsproblemen (zie kader ‘Coronatests’).
Door de stijging in het aantal positieve tests en de ziekenhuisopnames is de druk vanuit binnen- en buitenland om mondkapjes in Nederland in openbare ruimtes voor onderwijsinstellingen voor gezonde burgers wettelijk te verplichten toegenomen. In Amerika, Italië, Frankrijk, Duitsland, België en Spanje is het verplicht dragen van mondkapjes in publieke binnenruimtes en onderwijsinstellingen voor gezonde mensen al eerder ingevoerd. In Zweden geldt deze plicht alleen op bepaalde plekken; in Denemarken zij ze daarmee pas heel laat begonnen. Toch zijn de sterftecijfers daar veel lager dan bijvoorbeeld in Nederland.
Terwijl het percentage positieve testen in België en Nederland in de zomerperiode tussen de één en drie procent lag, is dat vanaf eind september exponentieel gestegen. Begin oktober heeft minister-president Mark Rutte de Nederlandse burgers dringend gevraagd mondkapjes te gaan gebruiken. Veel zorginstellingen en sommige winkels zijn overgegaan op het verplichten van mondkapjes om de binnenruimte te kunnen betreden. Voortgezet onderwijs en middelbaar en hogere onderwijsinstellingen zijn bij het openen van de scholen al eerder gestart met het verplicht dragen van mondkapjes wanneer niet op een vaste plek is plaatsgenomen.
Nederland en België waren in de maand oktober koploper in het percentage positieve coronatesten, dat gestegen is tot twintig à dertig procent. Dit is opmerkelijk voor een welvarend land als Nederland, met een van de beste zorgsystemen ter wereld. Ook het aantal ziekenhuisopnames is in België en Nederland in die periode sterk gestegen. In Zweden en in mindere mate Denemarken bleef dit veel lager. Lees hier verder.
---
Dr. ir. Carla Peeters is eigenaar en oprichter van COBALA Good Care Feels Better®. Jaren werkte zij aan diagnostiek, immunologie en infectieziekten en als bestuurder van zorgorganisaties. Sinds 2015 heeft zij zich gespecialiseerd in personalised nutrition en leefstijl. COBALA begeleidt mensen preventief en van verzuim naar eigen werk met een Personalised Integrative Care® programma. Alle info: www.goodcarefeelsbetter.com
Meer lezen?
Lees het volledige artikel op de website van HP / De Tijd
VIDEO: Het nut van mondkapjes in vraag gesteld
Alle ins en outs over dat vermaledijde mondkapje
Vond je dit een boeiend artikel en wil je meer artikelen?
Abonneer je nu en ontvang één jaar lang alle edities van Bloom. Bespaar €20 en geniet van de voordelen.
Word een Bloom’er
-
>
8 edities van het Bloom-tijdschrift op jaarbasis
-
>
toegang tot alle leesartikelen uit het Bloom-tijdschrift + extra leesvoer
-
>
EXCLUSIEF! bereken en lees (on)beperkt persoonlijke geboortehoroscopen
-
>
kortingen op geselecteerde producten in de BloomShop
-
>
unieke themahoroscopen: je Jaarhoroscoop 2024, Ascendanthoroscoop 2024-2025, je Chinese horoscoop 2024,...
Reacties
Een account is verplicht om te reageren. Log in of registreer je nu
Inloggen / registreren