Spirituele Bloom Fairs - programma Najaar 2024 >

Vakantie in tijden van corona: een filosofische reflectie

Vakantie in tijden van corona: een filosofische reflectie

Het is beslist niet evident om je vakantie in te vullen in woelige tijden als deze. We riskeren ons niet alleen onnoemelijk te vervelen in de strenge lockdown, bovendien mogen we soms omwille van de (voortdurend wijzigende) coronamaatregelen niet eens reizen naar het buitenland. De ellende ontsproten aan covid-19 en ons aanpassingsvermogen dat erdoor op de proef wordt gesteld, druist ongetwijfeld in tegen het feit dat we het liefst van al onze jaarlijkse vakantie willen nemen zoals we gewoon zijn. Laten we hierover mijmeren in het kielzog van de 16de-eeuwse filosofen Justus Lipsius en Langius.

Reizen of ontvluchten?

‘Vakantie’ is afgeleid van het Latijnse ‘vacare’ (‘leeg worden’), de ‘vacantia’ van de middeleeuwer bestond uit een ‘vrij zijn (van plichten)’. ‘Vrije tijd’ anderzijds duidde Aristoteles aan met het Griekse woord ‘scholè’. Het is een tijd waarin een bepaalde (zinvolle en ethische) kunde uitgeoefend en geperfectioneerd – dat verklaart het woord ‘school’. Zo beschouwd is vakantie een tijd voor paradijselijke onbezorgdheid, en vrije tijd voor cultivering van vaardigheden. Zou het kunnen dat beide onlosmakelijk en uiterst complementair met elkaar verbonden zijn? De filosoof Ignaas Devisch merkt op dat vakanties snel gaan vervelen, niet de drukte maar de zinloosheid ervan is problematisch. Als vrije tijd te vrij wordt doen we niets meer – we snakken bijgevolg naar een zekere rusteloosheid. Dit resoneert in grote mate met de insteek van Lipsius en Langius. Hoewel zij in tijden leefden waarin vakantie onbestaande was, was de vrije tijd daarentegen cruciaal ter invulling van zinvolle bezigheden die een moreel nut behartigde en tot zielenrust leidde.

Het is voor ieder wellicht vervelend niet de jaarlijkse gewoonte te kunnen naleven. Allengs lijken de werkweken op sisyfusarbeid en het enige waarnaar je uitziet, de helderblauwe zee in Spanje, wordt je ontzegd. Hoewel dit vooral een luxeprobleem oogt, schuilen er vaak toch reële smarten achter het gordijn. Toen Lipsius vertelde dat hij met spijt België, zijn vaderland, zou verlaten vanwege de onophoudelijke burgeroorlogen, wierp Langius op dat wegvluchten niet hetzelfde is als jezelf ontvluchten:

"Wanneer je daaruit wegvlucht, zul je dan ook jezelf ontvluchten? Pas maar op dat het niet anders uitpakt en dat je niet de bron en brandstof van je misère in je hart mee ronddraagt. Koortslijders liggen onrustig te woelen en te draaien en wisselen vaak van bed in ijdele hoop en verlichting: in dezelfde situatie verkeren wij die vergeefs van land veranderen, ziek … van geest. Want zo maken wij de kwaal zichtbaar, maar nemen we hem niet weg, en wij geven blijk van een inwendige koorts zonder hem te genezen."

Vakantie corona reizen Bloom web

De wegloper snakt naar paracetamolpilletjes, maar zo ‘negeert de ziel’ de ‘uitbreidende ziekte’ niet. Geestelijke kwalen kunnen volgens Langius niet verdwijnen of genezen door buitenlandse reizen, behalve als het gaat om ‘lichte gemoedsaandoeningen’, ‘lichte depressies’ en ‘lichte terneergeslagenheid en weerzin’. Ze verdoven ons tijdelijk, maar maken het na afloop alleen maar erger – miserie, zo zegt hij, is overal. We dienen derhalve onze innerlijke rust te vinden in onrustige tijden. Zou het ook zo met onze strandwandelingen gesteld zijn – lijden we aan ‘kortstondige vergetelheid’ die niet ‘definitief’ is? Langius verdedigt met klem dat vluchtige ‘nieuwsgierigheid’ niet opgewassen is tegen geestelijke ziekten omdat ze duurzaamheid mist. Kortom, ‘reistochten’ zijn ‘geen geneesmiddel maar vergif,’ ze blijken slechts ‘indicatie, geen medicatie’:

"Want de geest dwaalt niet lang van zichzelf weg, neen, zelfs tegen zijn zin wordt hij spoedig weer naar zijn woonstee gedreven, wederom huisgenoot van de vroegere ellende."

Standvastigheid

"Verander je mentaal, niet lokaal, en zorg ervoor dat je anders, niet elders bent." De ‘vijand’, althans Langius, bevindt zich niet buiten maar binnen ons, we voeren ‘oorlog’ met onszelf. Om terug tot onszelf te komen kunnen we ons toeleggen op de filosofie. Met behulp van ons redelijke verstand kunnen we nagaan wat onze diepe ‘onderwereld’ van ons verbergt, om hem vervolgens ‘los te schudden’ (Vergilius en Freud). Volgens Lipsius en Langius staat filosofie in dienst van ‘standvastigheid’. De titel van Lipsius’ boek – De Constantia – verwijst naar ‘een juiste en onwrikbare geestkracht, die zich door uiterlijke of toevallige omstandigheden niet tot overmoed en neerslachtigheid laat brengen.’ ‘Kracht’ betekent ‘een aan de geest inherente vastberadenheid, die voortvloeit niet uit waandenkbeelden, maar uit een juist oordeelsvermogen en een redelijk inzicht.’ We mogen ‘standvastigheid’ overigens niet verwarren met ‘halsstarrigheid’ of ‘wankelmoedigheid’, het is een ‘kracht’ die ontspringt aan ‘berusting en deemoed’, terwijl de laatsten een ‘kracht’ zijn die ontspringt aan ‘waanoordelen’ in het verlengde van ‘eigenwaan en hoogmoed’:

"Een labiele persoonlijkheid, die in het rationele denken niet zijn ballast en evenwicht vindt, lijkt op een leeg schip dat op zee bij de geringste windvlaag gaat zwalken."

Boeken en tulpen

Uit het voorgaande kunnen we afleiden dat het niet nodig is te jammeren over bepaalde corona-gerelateerde misgenoegens zoals vakantieloosheid. Bovendien, zo zei Langius, is ‘tegenspoed’ wezenlijk ‘voorspoed’ omdat ze ‘nuttig’ is. Zowel Lipsius als Langius stonden sterk onder invloed van christelijke en stoïcijnse denkwijzen, vandaar beklemtoonden zij dat we het noodlot (de ‘Voorzienigheid’) noch God kunnen tegenstribbelen. Wellicht zouden zij thans geopperd hebben dat corona niet door een menselijke maar goddelijke wil – het noodlot – in het leven geroepen is (ofschoon de mondiale verspreiding uiteraard vraagtekens oproept). Niet alleen de rede, maar ook rampspoed fungeert dusdanig als ‘richtsnoer’ en ‘toetssteen’. De filosofen suggereren niet te zeuren maar het belang van onze ellende in te zien:

Rampspoed geeft kracht:

"Zoals bomen dank zij de schokken van de wind dieper wortel schieten, zo volharden de goede mensen méér in hun morele moed, wanneer zij zo nu en dan door de stormvlagen van tegenslag getroffen zijn."

Rampspoed is toetsing:

"Als een stuurman altijd de wind mee heeft, zal hij nooit zijn bekwaamheid laten zien; een mens die alles meeheeft, toont nooit zijn kracht."

Rampspoed toont voorbeeld:

"Omdat de kracht en de weerstand van goede mensen bij tegenslag een lichtbaken vormen voor onze duistere wereld. Door hun voorbeeld roepen zij anderen tot een zelfde houding op en geven als het ware de weg aan."

Naast de rede, deelden de filosofen ook een passie voor mooie tuinen. Boeken en tulpen (symbolisch voor ‘rede’ en ‘leven’) waren de twee grote voorliefdes van Lipsius, van waaruit de grootste tevredenheid kon geput worden. Let wel, in de tuin moest gewerkt worden – ‘ijdelheid en luiheid’ hoorden er geenszins in thuis:

Moet je zien hoe vlijtig ze in de tuin bezig zijn: zij zitten, wandelen rond, gapen, slapen en verder niets; zij hebben geen tuin om zich in hun vrije tijd erin terug te trekken, maar om zichzelf er in luiheid te begraven.

Men hoort te contempleren tussen de bloemen gezien ‘wensen’ geen vruchten baren. Tuinen zijn geschapen voor ‘gematigd genoegen, niet voor vertoon; voor rust, niet voor luiheid’. Daarom poneert Langius: ‘In die werkeloosheid vind ik ook mijn werk, dáár ontdekt mijn geest wat hij zonder enige verrichting verrichten, zonder enige arbeid bewerken kan.’ Het harde werk is een ‘weg’ naar innerlijke standvastigheid, geen ‘einddoel’. Zo kunnen we werken in de tuin of parken bezoeken, in tegenstelling tot het reizen dat ons vaak verstrooid maakt. In de tuin zijn we voorbestemde ‘dichters’ en ‘filosofen’, ‘beschermd en beveiligd tegen al het uitwendige, verblijf ik binnen mijzelf’. Is het bezoek aan groene valleien geen zinvol, veelbelovend en veilig alternatief in kleurloze tijden van corona?

Vond je dit een boeiend artikel en wil je meer artikelen?

Abonneer je nu en ontvang één jaar lang alle edities van Bloom. Bespaar €20 en geniet van de voordelen.

Reacties

Een account is verplicht om te reageren. Log in of registreer je nu

Inloggen / registreren
Recente editie

Word een Bloom’er

  • >

    8 edities van het Bloom-tijdschrift op jaarbasis

  • >

    toegang tot alle leesartikelen uit het Bloom-tijdschrift + extra leesvoer

  • >

    EXCLUSIEF! bereken en lees (on)beperkt persoonlijke geboortehoroscopen

  • >

    kortingen op geselecteerde producten in de BloomShop

  • >

    unieke themahoroscopen: je Jaarhoroscoop 2024, Ascendanthoroscoop 2024-2025, je Chinese horoscoop 2024,...

Nieuwsbrief

Meld je aan voor de nieuwsbrief van Bloom en geniet 5% korting in de Bloom Shop.
Wekelijks ontvang je inspirerende leesartikelen, promoties en zoveel meer.
De kortingscode ontvang je in je mailbox.
Have a magical day!
Bloom